در آستانه ماه محرم مساجد اردبیل به یاد سقای کربلا آیینی را اجرا می کنند که با نام طشت گذاری شناخته می شود، آئینی که در سطح کشور منتسب به اردبیل بوده و دارای قدمت چند صد ساله است.

این آیین پیش از آغاز محرم در تمام مساجد، محلات، امامزاده ها، حسینیه ها و برخی منازل اردبیل با آداب خاص و همراه با عزاداری و تعزیه برگزار می شود.

واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان و ایثارگری های سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آئین ها شاهد هستیم.

قداست و جایگاه والای آب در فرهنگ شیعیان

رسم طشت گذاری یا طشت گردانی نیز از جمله مراسمی است که می توان  طبق این آیین ها معرفی کرد که منسوب به شهر اردبیل به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آئین، طشت نماد مشک سقای کربلا، آب، رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.

در اردبیل قدیم این رسم از بیست و هفتم ماه ذیحجه و با برگزاری مراسم طشت گذاری در مسجد جامع این شهر آغاز می شد و از روزهای بعد مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گذاری و طشت گردانی می کردند. امروزه نیز این مراسم با اندک تغییراتی در چندین روز با شور و حال خاصی برگزار می شود.

عزاداری ایام ماه محرم در اردبیل با مراسم طشت گذاری آغاز و هر روز در دو محله شهر مراسم طشت گذاری برگزار می شود. در روز اول در محلات «طوی» و «اونچی میدان»، روز دوم محله «اوچدکان» و «سرچشمه» و در آخرین روز از ماه نیز مراسم طشت گذاری در دو محله «پیرعبدالملک» و «عالی قاپو» انجام می شود.

به این صورت که دسته های زنجیرزنی و سینه زنی با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل علمهای عزاداری، به یاد تشنگان کربلا مشکی را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت هایی از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل می شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد طشت ها در جای مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعای مخصوص، طشت گذاری پر از آب می شود.

نمادی از رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر

در فرهنگ عاشورا و در توضیح بیشتر این سنت آمده است که «این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشک ها را در طشت ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ نمودند».

یکی از پژوهشگران و محققان استان اردبیل در این خصوص با اشاره به جایگاه ارزشمند شیعی و حسینی این استان می گوید که اردبیل سهم بسزایی در اعتلای فرهنگ و تمدن شیعی و علوی کشور داشته و این شهر از جایگاه و پایگاه خاصی در تشیع و مکتب علوی برخوردار می باشد.

بیوک جامعی با بیان اینکه مداحی ها و آیین های حسینی این شهر همواره الگوی سایر نقاط کشور بوده است، افزود: اردبیل با داشتن سه خصیصه در عزاداری خود توانسته است فرهنگ ۶۰۰ ساله عزاداری خود را حفظ کند که در این میان اخلاص، داشتن نظم و نیز خود جوش بودن آیین های محرم از جمله این خصایص است.

سهم اردبیل در اعتلای فرهنگ و تمدن شیعی و علوی

وی با اشاره به اخلاص عزاداری مردم آذربایجان و اردبیل تصریح کرد: نظمی که در عزاداری اردبیل وجود دارد به طور مطلق در هیچ جا تعریف شده نیست و آیین ها این منطقه نه تنها قابل تغییر نیستند، بلکه در طول شش قرن گذشته با کمترین تحریف دنبال شده‌اند.

مهمترین پایه نظم و ترتیب عزاداری های اردبیل، تقسیم بندی محلات است. به این ترتیب که شهر اردبیل، از قدیم به شش محله در قالب سه محله حیدری و سه محله نعمتی تقسیم شده است. در بین این محلات، یک محله نقش بزرگتر و یکی نقش میانه و دیگری نقش کوچکتر دارد.

وی اردبیل را یکی از پرسابقه ترین مناطق ایران در برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) می داند.

اردبیل یکی از پرسابقه ترین مناطق کشور در برگزاری عزاداری

محلات حیدری عبارت هستند از «تاوار» که برادر بزرگتر است، «اوچ دکان» برادر متوسط و «پیر عبدالملک» برادر کوچکتر. در محلات نعمتی نیز، «گازران» برادر بزرگتر است و «سرچشمه» برادر متوسط و عالی قاپو برادر کوچکتر. دیگر مساجد و محلات شهر نیز به عنوان زیر شاخه این شش مسجد و محله طبقه بندی می شوند و هر کدام دسته عزاداری مشخص و مجزا دارند.

به این ترتیب به جز روز اول و نهم محرم و یک روز جمعه  که ما بین این ده روز واقع می شود، هر روز دسته یکی از محلات ششگانه و شعبه هایش به بازار و خیابان می آیند و عزاداری می کنند.

پژوهشگر و محقق عزاداری اردبیل تاریخچه طشت ‌گذاری در این منطقه را دارای غنا و بر طبق مستندات تاریخی عنوان و متذکر شد: وقتی امام حسین (ع)وارد منزل چهاردهم می‌شود با شنیدن خبر شهادت مسلم ‌ابن‌ عقیل و قیص‌ ابن‌ مظهر به یاران خود دستور می‌دهند آب کافی به همراه داشته باشند که این روز مبنای طشت ‌گذاری اهالی اردبیل است.

جامعی با بیان اینکه طشت‌ گذاری در اردبیل در بیش از ۴۱ مسجد شهر انجام می‌شود، تصریح کرد: با تداوم این آداب و رسوم اعتقادی، در حقیقت اردبیل سنت طشت‌ گذاری با سابقه چند صد ساله را حفظ کرده و آن را امروز به عنوان یک فرهنگ اصیل مستند و قابل اتکا معرفی می کند.

روایت سفر تاریخی کاروان امام حسین (ع) در عزاداری‌های اردبیل

وی یادآور شد: بعد از طشت ‌گذاری از روز دوم محرم همزمان با ورود کاروان امام حسین به دشت کربلا اهالی اردبیل در قالب محلات ششگانه عزاداری خود را به همراه شعبات خود در خیابانهای اصلی انجام می ‌دهند و در روز تاسوعا و عاشورا با شمع‌ گردانی در ۴۱ مسجد و عزاداری در سطح شهر عشق و حرارت حسینی به اوج می‌رسد.

جامعی به روند تاریخی سفر امام حسین (ع) از مدینه و مکه به کربلا اشاره کرد و بیان داشت: ۴۶۰ کیلومتر مسافتی که امام حسین(ع) با خانواده خود تا کربلا طی کرد دارای حوادث گوناگونی بود که اهالی اردبیل به صورت منظم این تاریخ را با حوادث آن گرامی می ‌دارند و با به پیشواز رفتن گرامیداشت این مناسبت ها، عزاداری دهه محرم را با شور و حرارت برگزار می ‌کنند.

آئین طشت گذاری اردبیل که از سال ۹۱ به عنوان یکی از آئین‌های عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، بی شک یکی از آئین های عزاداری دارای آداب و رسوم کهن و فرهنگ و ویژگی های ممتاز بوده و امروزه به کنگره بزرگ عزاداری در سطح ملی تبدیل شده است.

مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل نیز آیین طشت گذاری در اردبیل را نمادی از بیعت با امام حسین (ع) می داند و تاکید دارد که عشق و ارادت به امام حسین که یکی از فلسفه های آیین طشت گذاری است.

آیین طشت گذاری باید در گستره فراجغرافیایی مطرح شود

مسعود علویان صدر یادآور شد: طشت گذاری مردم اردبیل در ماه محرم نمادی از حسینیت در این استان است و مردم خود این آیین را مدیریت کرده و نسل به نسل و سینه به سینه تا به امروز آن را حفظ کرده اند.

وی با بیان اینکه میراث داران آیین طشت گذاری مردم اردبیل جامعه محور است، افزود: جامعه محوری این اثر نشان از مدیریت مردمی طشت گذاری در اردبیل است که باید این آیین معنوی در میراث معنوی کشور ثبت می شد که بعد از پیگیری های مختلف ثبت ملی این آیین محقق شد.

مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل با بیان اینکه میراث معنوی در جهان حدود ۱۰ سال است که شناخته می شود اما این میراث را ایرانیان صدها سال است که می شناسند، متذکر شد: آیین طشت گذاری باید در گستره فراجغرافیایی مطرح شود.

این آیین در مناطق مختلف این استان از جمله روستاهای اردبیل نیز با اندک تفاوتی اجرا می‌شود. در مجموع طشت گذاری شور جمعی آغاز عزاداری‌ها برای امام حسین (ع) را تداعی می‌کند و یکی از شاخصه‌های اصلی عزاداری اردبیلی‌ها در ماه محرم است.

تاکید بر حفظ عزاداری سنتی در برگزاری مراسم طشت گذاری

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل در خصوص این آئین به خبرنگار مهر گفت: آیین طشت گذاری از قدمت ۶۰۰ ساله برخوردار بوده و یکی از بخش‌های اصلی عزاداری مردم این استان در ماه محرم است.

حجت‌الاسلام مهدی ستوده با تأکید به اینکه طشت گذاری به نوعی معرفی عزاداری‌های اردبیل است، اضافه کرد: برگزاری باشکوه و صحیح آن فرصتی برای معرفی اردبیل و عشق مردم این شهر به اباعبدالله الحسین (ع) است.

وی با اشاره به اهمیت آئین طشت گذاری اردبیل در آغاز آئین های عزاداری کشور و استان افزود: در سال های اخیر این آئین با فراگیری و استقبال گسترده ای مواجه بوده و در حال تبدیل به کنگره بزرگ ملی در آئین های عزاداری کشور است.

ستوده با بیان اینکه طشت گذاری از آیین ها و آداب عزاداری و تعزیه منسوب به منطقه اردبیل بوده و در مساجد و حسینیه این شهر برگزار می‌شود، تصریح کرد: اجرای این مراسم در روز اول در مسجد جامع شهر اردبیل، روز دوم در مساجد اصلی محلات شش گانه و مسجد بزرگ یا مسجد اعظم اردبیل و روز سوم در مساجد محلات، حسینیه ها و منازل انجام می‌شود.

فلسفه برگزاری آئین طشت گذاری در اردبیل

وی در تشریح فلسفه برگزاری آئین طشت گذاری در اردبیل متذکر شد: در اعتقاد دینی شهروندان اردبیلی، طشت گذاری به دلیل نماد عهد مجدد با شهدای کربلا حامل پیام معنوی غنی بوده و از تقدس خاصی برخوردار است.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان ادامه داد: این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشک ها را در طشت ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ کردند.

وی بیان داشت: آنچه غنای معنوی این مراسم را بیشتر می‌کند، تجدید پیمان با سالار شهیدان به صورت نمادین است. در این آیین طشت‌ آب نماد آب فرات است و عزاداران با دست زدن به طشت بیعت خود با سالار شهیدان را تجدید می‌کنند.

ستوده در عین حال استفاده ابزاری از آیین طشت گذاری برای جمع‌آوری نذورات در برخی مساجد اردبیل را خلاف رویه و نادرست دانست و بیان داشت: به دلیل اهمیت و دلایل برگزاری این آیین، انتظار می‌رود از هرگونه اقدام انحرافی و خرافه‌پرستی در پیرامون آن خودداری شود.

نباید از آیین طشت گذاری استفاده ابزاری شود

وی در خصوص خارج کردن طشت از مساجد و قراردادن آن در مقابل در ورودی مساجد جهت جمع کردن نذورات افزود: این اقدام استفاده ابزاری است و نباید از آیین طشت گذاری استفاده ناصحیح داشت.

مراسم طشت گذاری در تمام روستاهای استان اردبیل نیز با نظم و ترتیب زمانی و مکانی خلل ناپذیر و البته با آداب و رسوم مخصوص هر روستا که در ظاهر شاید اختلاف بسیار اندکی با هم داشته باشند اما در محتوا یکی هستند، برگزار می شود.

به گفته ریش سفیدان روستاهای اردبیل یکی دو روز قبل از برگزاری مراسم طشت گذاری، طشت مورد نظر را از مسجد برداشته شده و بعد از تمیز و معطرکردن، پارچه سیاه روی آن می کشند.

در روز طشت گذاری نیز پس از نوحه و روضه مردم به صورت دسته جات منظم با برداشتن طشت عزاداری از مسجد، آن را با آیین خاصی در دو منطقه و در منزل دو نفر از قدیمی های روستا می گردانند.

در این آئین دسته جات در دو ستون منظم که بیرق های عزاداری در جلوی آن قرار دارد به حرکت درآمده و هر کدام از این ستون ها با زمزمه «شابت» یا سر دسته ستون و با صدای بلند، یک ستون «حسین» و در جواب آن ستون دیگر «مظلوم» می گویند و به همین ترتیب تا خانه حاوی طشت این مسیر پیموده می شود و در آنجا با ذکر مصیبت کوتاه، طشت عزا برداشته شده و از مسیر دیگر به سوی مسجد حرکت می کنند.

در طول مسیر، طشت توسط اهالی بدرقه و در عزای آن طلایه داران آزادی و مردانگی، اشک ریخته و نذورات خود را پس از زیارت طشت به داخل آن می ریزند و یا بیشتر مردم نذورات قربانی خود را جلوی طشت و دسته عزادار ذبح کرده و پس از ذکر مصیبت همه رو به قبله ایستاده و دعای شفای مریض ها و بیماران و بر آورده شدن حاجات نیازمندان دعای حاجت خوانده می شود.

منبع:خبرگزاری مهر